014. JavaScriptda funksiya

Dasturlashda funksiya — bu ma’lum bir vazifani bajarish uchun yozilgan kod blokidir. Funksiya dastur kodini takrorlashni kamaytiradi va kodni qayta ishlatishga imkon beradi. Funksiya bir marta yoziladi va keyinchalik chaqirilganda, ichidagi kod bajariladi.

Funktsiyaga kirish qiymatlari (argumentlar) berilishi mumkin va u natijani qaytarishi ham mumkin. Masalan, quyida JavaScript dasturida oddiy funksiya qanday ishlashini ko’rishingiz mumkin:

function sum(a, b) {
  return a + b;
}

let natija = sum(5, 3); // natija = 8
console.log(natija);

Bu misolda:

• sum nomli funksiya yaratilgan, u ikkita sonni qabul qiladi (a va b).
• Funksiya argumentlar qiymatini yig‘ib, natijani qaytaradi.
• summ(5, 3) chaqirig‘i 8 natijasini beradi.

Funktsiyalar kodni modularlash va aniq vazifalarga ajratishga yordam beradi, bu esa kodni boshqarishni osonlashtiradi.

Funksiyaga hayotiy misol sifatida quyidagi vaziyatni ko’rib chiqamiz:

Misol: Taom tayyorlash

Tushunish uchun, oshxonada biror taomni pishirish jarayonini tasavvur qilaylik. Funksiya — bu taom tayyorlash uchun zarur bo’lgan aniq jarayonni ifodalaydi.

Funksiya: “oshpazlik”

• Funksiya nomi: Oshpazlik (taomni tayyorlash)
• Argumentlar (kirish qiymatlari): Masalliqlar (masalan, go‘sht, kartoshka, sabzavotlar va ziravorlar)
• Natija: Tayyor taom

Kodni shunday yozsak bo’ladi:

function taomTayyorlash(go_sht, kartoshka, sabzavot) {
  console.log("Tayyorlanmoqda: " + go_sht + " va " + kartoshka + " bilan " + sabzavot);
  return "Tayyor taom";
}

// Funksiyani chaqirish
let natija = taomTayyorlash("Mol go‘shti", "Kartoshka", "Sabzavotlar");
console.log(natija);

Bu hayotiy misolning tushuntirishi:

1. Funksiya nomi — taomTayyorlash, ya’ni ma’lum bir taomni tayyorlash jarayonini ifodalaydi.
2. Argumentlar — go_sht, kartoshka, va sabzavot — bu kirish ma’lumotlari, ya’ni taom uchun kerakli masalliqlar.
3. Funksiya ichidagi jarayon — masalliqlar olinib, taom tayyorlanadi (bu holda faqat ekranga chiqarish bilan cheklanyapti).
4. Natija — funksiya “Tayyor taom” degan qiymatni qaytaradi.

Bu bilan taomni har safar pishirishda bir xil jarayonni takrorlamaslik uchun, bir marta yozilgan funksiya (ta’rif) orqali bir xil vazifani qayta-qayta bajarishimiz mumkin.

Funksiyalarga nom berishda aniq va tushunarli bo‘lish muhim.

Funksiya nima ish qilishini nomi orqali osongina tushunish kerak. Dasturlashda funksiyalarga nom berishda ma’lum qoidalar va case (katta va kichik harflardan foydalanish uslubi) turlari qo‘llaniladi.

Funksiya nomi berish uchun asosiy qoidalar:

1. Aniqlik: Funksiya nomi u bajaradigan vazifani tushuntirishi lozim. Masalan, summa, chekStatus, updateProduct kabi.
2. Harakatni ifodalovchi fe’llar: Funksiya odatda biror amalni bajaradi, shuning uchun funksiyani ifodalovchi nomlar harakatlarni bildiradigan fe’l bo‘lishi kerak, masalan, getData, calculateSum, sendEmail.
3. O’qish uchun qulaylik: Funksiya nomi oson o‘qilishi va tushunilishi kerak. Uzun va murakkab nomlardan qochish lozim.
4. Biror tilga oid qoidalarga amal qilish: Dasturlash tili nomlashga doir o‘ziga xos cheklov va qoidalarga ega. Masalan, JavaScriptda nomlar raqam bilan boshlanmasligi, bo‘sh joy va maxsus belgilar ishlatilmasligi kerak (faqat _ va $ belgilari ishlatish mumkin).

Case turlari

Funksiya nomlarini yozishda quyidagi case uslublari ishlatiladi:

1. camelCase (JavaScript, TypeScript, Python):

• Bu case uslubida birinchi so‘z kichik harfda, keyingi so‘zlar esa katta harf bilan boshlanadi. Eng ko‘p ishlatiladigan uslub.
• Funksiyalarga nom berishda camelCase tavsiya qilinadi.
• Masalan: calculateTotal, getUserInfo, updateProfile.

2. PascalCase (C#, .NET kabi tillarda keng tarqalgan):

• Bu uslubda har bir so‘z katta harf bilan boshlanadi, shuningdek, sinf nomlarini yozishda ko‘p ishlatiladi.
• Masalan: CalculateSum, SendData.

3. snake_case (Python va ba’zi boshqa tillarda):

• So‘zlar orasida pastki chiziq (_) ishlatiladi, va barcha harflar kichik bo‘ladi.
• Masalan: calculate_total, get_user_info.

4. kebab-case (HTML yoki URLda keng tarqalgan):

• So‘zlar orasiga chiziqcha (-) qo‘yiladi, bu case funksiyalar uchun emas, odatda CSS uslublarini nomlashda yoki fayl nomlarida ishlatiladi.
• Masalan: calculate-total, send-email.

Funksiya nomlash uslubiga misol:

JavaScript va TypeScriptda odatda camelCase uslubidan foydalaniladi. Masalan:

function getUserData() {
  // foydalanuvchi ma'lumotlarini olish
}

function calculateDiscount(price, discount) {
  return price - (price * discount / 100);
}

function sendNotification(message) {
  console.log("Bildirishnoma yuborildi: " + message);
}

Bu funksiyalarning nomlari ular nima ish qilishini aniq tushuntirib turibdi va camelCase uslubida yozilgan.

Keyingi postlarda JavaScriptdagi funksiyalar haqida batfsil tanishamiz.