003. JavaScriptda o'zgaruvchilar ( let , var , const )

JavaScriptda o’zgaruvchilar , o’zgaruvchi o’zi nima ? O’zgaruvchi bu ma’lumortlarni o’zida saqlaydigan “konteyner” deb aytsak bo’ladi. Demak JavaScriptda let, const, va var kalit so’zlari o’zgaruvchilarni e’lon qilish uchun ishlatiladi, ammo ularning ishlash usuli va qoidalari bir-biridan farq qiladi. Quyida har birining batafsil ko’rib chiqamiz:

1. var

var JavaScriptning eski sintaksisi bo’lib, dastlabki versiyalarda o’zgaruvchilarni e’lon qilish uchun ishlatilgan. varning asosiy xususiyatlari:

• Global yoki funktsiya darajasidagi o’zgaruvchilar: Agar var o’zgaruvchisi global kontekstda e’lon qilingan bo’lsa, u global bo’ladi; agar funktsiya ichida e’lon qilingan bo’lsa, u faqat shu funktsiya doirasida mavjud bo’ladi.

  var globalVar = 'I am global';
  
  function exampleFunction() {
      var localVar = 'I am local';
  }
  
  console.log(globalVar); // "I am global"
  console.log(localVar);  // ReferenceError: localVar is not defined
  

• Hoisting: var bilan e’lon qilingan o’zgaruvchilar hoisting (ko’tarilish) xususiyatiga ega. Bu degani, o’zgaruvchi e’lon qilinishidan oldin uni ishlatish mumkin, ammo qiymat hali tayinlanmagan bo’ladi.

  console.log(hoistedVar); // undefined
  var hoistedVar = 'This is hoisted';
  

• Block scope: var block scope (blok doirasi)ni qo’llab-quvvatlamaydi. Bu degani, var bilan e’lon qilingan o’zgaruvchi if, for kabi bloklar ichida ham mavjud bo’ladi.

  if (true) {
      var blockVar = 'I am inside a block';
  }
  
  console.log(blockVar); // "I am inside a block"
  

2. let

let ECMAScript 6 (ES6) bilan tanishtirilgan va blok doirasidagi o’zgaruvchilarni e’lon qilish uchun ishlatiladi. letning asosiy xususiyatlari:

• Block scope: let o’zgaruvchisi faqat e’lon qilingan blok (masalan, if, for, yoki boshqa bloklar) ichida mavjud bo’ladi.

  if (true) {
      let blockLet = 'I am inside a block';
      console.log(blockLet); // "I am inside a block"
  }
  
  console.log(blockLet); // ReferenceError: blockLet is not defined
  

• Hoisting: let bilan e’lon qilingan o’zgaruvchilar hoisting xususiyatiga ega bo’lsa-da, ular Temporal Dead Zone (TDZ) deb nomlanuvchi hududda joylashadi. Bu degani, o’zgaruvchi e’lon qilinmagan bo’lsa, uni ishlatish vaqtida ReferenceError xatosi yuzaga keladi.

  console.log(hoistedLet); // ReferenceError: Cannot access 'hoistedLet' before initialization
  let hoistedLet = 'This is hoisted';
  

3. const

const ham ECMAScript 6 (ES6) bilan kiritilgan va o’zgarmas (constant) o’zgaruvchilarni e’lon qilish uchun ishlatiladi. constning asosiy xususiyatlari:

• Block scope: const o’zgaruvchisi let kabi blok doirasida mavjud bo’ladi.

  if (true) {
      const blockConst = 'I am inside a block';
      console.log(blockConst); // "I am inside a block"
  }
  
  console.log(blockConst); // ReferenceError: blockConst is not defined
  

• Immutable reference: const bilan e’lon qilingan o’zgaruvchi qiymati o’zgarmas bo’ladi, ammo bu o’zgaruvchi ob’ekt bo’lsa, uning ichidagi xususiyatlar o’zgarishi mumkin.

  const pi = 3.14;
  pi = 3.14159; // TypeError: Assignment to constant variable
  
  const person = { name: 'Jahongir' };
  person.name = 'Jonibek'; // Bu to'g'ri va hech qanday xato yuzaga kelmaydi
  

• Hoisting: const bilan e’lon qilingan o’zgaruvchilar hoisting xususiyatiga ega va TDZda joylashadi, bu let bilan bir xil.

Qisqacha Taqqoslash

• var:

  • Global yoki funktsiya darajasida ko’rinadi.
  • Hoisting xususiyatiga ega.
  • Block scope qo’llab-quvvatlanmaydi.

• let:

  • Block scope qo’llab-quvvatlanadi.
  • Hoisting xususiyatiga ega, lekin TDZ mavjud.

• const:

  • Block scope qo’llab-quvvatlanadi.
  • O’zgaruvchi qiymati o’zgarmaydi, ammo ob’ektlarning ichki xususiyatlari o’zgarishi mumkin.
  • Hoisting xususiyatiga ega, lekin TDZ mavjud.

Yangi JavaScript kodlarini yozishda let va constni ishlatish tavsiya etiladi, chunki ular varga nisbatan aniqroq va qulayroq sintaksisni taqdim etadi. Keyingi postlarda yangi mavularda gaplashamiz.